Stel je het volgende voor: je hebt zojuist 35 literflessen Spa blauw in de supermarkt gekocht en nu kieper je de een na de andere fles leeg in het toilet, tot er geen druppel meer over is. Bizar, inderdaad. Toch is dit wat vrijwel iedereen doet, want dagelijks spoelen we per persoon ruim 30 liter drinkwater door ons toilet. En dat kan echt anders, zeggen experts.
Waanzin. Een ander woord kan waterexpert Johan Bel uit Hardenberg er niet voor verzinnen. ,,We hebben het schoonste drinkwater ter wereld, maar we gebruiken het vooral om de auto te wassen, de tuin te sproeien, de wasmachine te laten draaien en het toilet te spoelen. Het is ongelofelijk zonde dat we hiervoor schoon drinkwater gebruiken.”
Dus: wat als het lukt dagelijks fors minder drinkwater te gebruiken? ,,De technologische oplossingen zijn er”, zegt Bel. ,,We moeten ze alleen wel inzetten.” In dit verhaal lees je hoe we dat voor elkaar kunnen krijgen. ,,Zo ingewikkeld is het niet.”
Groeiend tekort aan drinkwater
De drinkwatervoorziening in Nederland staat onder toenemende druk. De bevolking groeit snel en er komen veel nieuwe woningen bij. Dat zorgt ervoor dat onze drinkwaterbehoefte sterk groeit. Waterbedrijven dreigen niet meer aan de groeiende vraag te kunnen voldoen.
Zo heeft Vitens al 45 bedrijven moeten teleurstellen. Zij kregen geen nieuwe aansluiting op het waternet. Als er niets verandert, verwacht Vitens dat nieuwbouwwijken in de toekomst hetzelfde lot wacht. Het gevolg? Drinkwaterbedrijven zoeken naarstig naar nieuwe bronnen om miljarden liters extra drinkwater te produceren. Zoals in Salland, waar Vitens proefboringen doet.
,,Meer drinkwater produceren, is een logische reflex, maar is ook schadelijk”, zegt waterexpert Johan Bel. Hij is eigenaar van Mijn Waterfabriek in Hardenberg en voorzitter van de Expertgroep Circulair Water van de Water Alliance. Dat is een verbond van 250 bedrijven, kennisinstellingen en overheden, dat zich bezighoudt met oplossingen voor het verminderen van ons waterverbruik.
,,Ruim 60 procent van ons drinkwater wordt gewonnen uit grondwater, de rest uit oppervlaktewater”, zegt Bel. ,,Door veel extra grondwater op te pompen, putten we onze natuurlijke hulpbronnen uit. Je creëert dan nieuwe problemen voor de natuur en de landbouw. Dat moeten we niet willen.”
Meer drinkwater produceren
Meer drinkwater produceren, is volgens waterbedrijven keihard nodig. Tegelijkertijd valt er een wereld te winnen als het gaat om het verminderen van watergebruik. Waarom gebeurt dat nu niet?
,,In Nederland zijn we enorm verwend”, zegt waterexpert Jos Peters, jarenlang adviseur drinkwatervoorziening bij Royal HaskoningDHV. ,,Decennialang was er schoon drinkwater in overvloed en we betaalden er amper een cent voor. Daarom hebben we nooit geleerd spaarzaam met drinkwater om te gaan, er was geen noodzaak om zuinig te doen.”
Die noodzaak is er nu wél. Het kabinet heeft als doel 20 procent besparing op ons drinkwatergebruik te realiseren in 2035. Verbruiken we nu nog gemiddeld 129 liter drinkwater per persoon per dag, over elf jaar moet dat zijn gedaald naar 100 liter. Het ministerie van I&W werkt aan een Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing, waarin concrete maatregelen worden vastgelegd om het doel te halen.
De hamvraag: wat is nodig om ons drinkwatergebruik substantieel te minderen? ,,Allereerst moeten we mensen waterbewust maken”, zegt expert Peters. ,,Daarin moeten waterbedrijven meer verantwoordelijkheid nemen. De afgelopen jaren hadden ze alleen in de zomer tijdens periodes van droogte en hitte veel aandacht voor waterbesparende maatregelen. Die aandacht moet er het jaar rond zijn.”
Peters noemt als voorbeeld de wijze waarop energiebedrijven met hun klanten communiceren. ,,Ik heb een app op mijn mobiel waarin ik precies kan zien hoe veel stroom en warmte ik verbruik en wat ik kan doen om mijn verbruik te verminderen”, legt Peters uit. ,,Dit heeft mij bewust gemaakt van mijn energieverbruik en getriggerd om besparende maatregelen te nemen. Waarom bestaat zoiets niet voor ons watergebruik? Maak mensen bewust en prikkel ze om minder water te gebruiken.”
Technologie als oplossing
Naast bewustwording zijn technologische oplossingen nodig. Dat komt volgens Bel in het kort neer op het volgende: ,,We moeten regenwater opvangen, filteren en microbiologisch zuiveren, om het vervolgens te gebruiken voor tuin, toilet, wasmachine en douche.”
Ook grijs water, dat is het afvalwater van onder meer een wasmachine of douche, kan na filtering hergebruikt worden. Op die manier is veel minder drinkwater nodig. ,,Het is allemaal geen rocketscience. Deze technieken bestaan al en hebben zich bewezen. Nu moeten we ze op grote schaal inzetten.”
Een voorbeeld van zo’n technologische toepassing is het regenwatersysteem Home Safe, dat Bel met zijn bedrijf heeft ontwikkeld. Een betonnen tank, verstopt onder de grond in de tuin, vangt 6000 tot 20.000 liter regenwater op. In vier stappen wordt het regenwater in de woning met een SafeWater-systeem gefilterd en microbiologisch gezuiverd, zodat er geen bacteriën en virussen meer in zitten. ,,Met het gezuiverde regenwater wordt de wc gespoeld, de wasmachine en buitenkraan voorzien en er kan zelfs veilig mee worden gedoucht”, vertelt Bel.
Volgens de waterdeskundige uit Hardenberg staan we aan het begin van een watertransitie, zoals we tien jaar geleden aan de vooravond van de energietransitie stonden. ,,De afgelopen jaren hebben heel veel mensen zonnepanelen, warmtepompen en zonneboilers laten installeren. Daarmee is hun energiegebruik drastisch gedaald. Een soortgelijke ontwikkeling zal op het gebied van waterreductie plaatsvinden.”
Stimuleren van waterbesparen is nodig
Dat gaat niet vanzelf. Bovendien zijn investeringen prijzig. Steeds meer gemeenten bieden daarom subsidieregelingen aan. Ook voor technologische toepassingen waarmee regenwater wordt opgevangen en gefilterd. Zo hopen ze dat inwoners in actie komen.
,,Toch blijft de financiële prikkel om mensen in beweging te krijgen ingewikkeld”, zegt Bel. ,,Een investering in zonnepanelen verdien je in vijf jaar terug. Dat is bij investeringen in waterreductie veel minder het geval. Drinkwater is simpelweg te goedkoop.”
Subsidies leveren hun bijdrage, maar zijn niet dé oplossing. Wat dan wel? Daarvoor kijken mensen zoals Bel en Peters, de watersector en de overheid naar onze zuiderburen. België heeft in vergelijking met ons land veel minder grondwater en oppervlaktewater. Drinkwater is er schaars, de urgentie groot.
,,Om die reden hebben de Belgen tien jaar geleden in het Bouwbesluit opgenomen dat er bij nieuw- en verbouw verplicht een aparte voorziening moet komen om regenwater op te vangen”, vertelt Bel. ,,Dit water moet gebruikt worden voor wc, wasmachine en buitenkraan. Dat levert een enorme besparing op. Het heeft in Vlaanderen gezorgd voor een reductie van 46 procent op het drinkwatergebruik in nieuwe gebouwen.”
Voor Bel en Peters is de oplossing simpel. ,,Laten we deze verplichting ook in het Besluit bouwwerken leefomgeving in Nederland opnemen. Dan zetten we een grote stap om het doel van 20 procent besparing in 2035 te halen.”
Drinkwater duurder maken bij extra gebruik
Er is nog iets wat de Belgen anders doen. Zij maken gebruik van prijsdifferentiatie. Net als in Nederland is drinkwater goedkoop, maar kom je boven een bepaald plafond, dan gaan Belgen fors meer betalen. Peters: ,,Vul je in de zomer om de dag het zwembad in de tuin, dan betaal je daar een luxetarief voor. Zo worden mensen gestimuleerd verstandig met water om te gaan.”
Volgens Peters en Bel laten de Belgen zien dat hun aanpak werkt. Nederland zou simpelweg het goede voorbeeld moeten volgen. Bel: ,,Verplicht het gebruik van gefilterd regenwater en grijs water bij nieuw- en verbouw en we zetten een enorme stap. De komende decennia worden twee miljoen huizen gebouwd. Als je die standaard voorziet van twee gescheiden watersystemen - één voor drinkwater en één voor ‘huishoudwater’, gebaseerd op gefilterd regenwater en grijs water - dan zijn we al heel ver.”
Vitens merkt als grootste drinkwaterbedrijf van het land misschien wel het meest dat de drinkwatervoorziening onder druk staat. Naast meer drinkwater produceren, hecht Vitens tegenwoordig ook veel belang aan besparen op watergebruik. ,,Daarvoor is een mix van maatregelen nodig, waaraan iedereen zijn steentje moet bijdragen”, vertelt Mark de Vries, programmamanager waterbesparing bij Vitens.
,,Gedragsverandering is noodzakelijk. Met douchen verbruiken we verreweg het meeste drinkwater. We douchen in Nederland gemiddeld acht minuten per beurt en dat vijf keer per week. Als we allemaal nou eens korter douchen en minder vaak, dan slaan we een grote slag.”
Maar gedragsverandering is ingewikkeld en onzeker. Daarom ziet De Vries veel heil in technologische oplossingen in huis om watergebruik te reduceren. ,,Dat soort maatregelen kunnen een heel belangrijke bijdrage leveren.”
Verplicht regenwater opvangen in huis
Vitens is voorstander van aanpassing van het Bouwbesluit, waarover Peters en Bel al repten. ,,Zo dwing je af dat alle nieuwe woningen zijn voorzien van systemen om hemelwater te benutten en grijs water te hergebruiken. Ook bij renovatie van woningen is het nodig dat het Rijk stimuleert dat drinkwaterbesparende installaties worden toegepast. Uiteraard moet bij dit soort toepassingen de volksgezondheid gewaarborgd zijn.”
Om het goede voorbeeld te geven is Vitens onder meer mede-initiatiefnemer van de Bouwtafel Waterzuinige Wijken Gelderland. Samen met het Waterschap Vallei en Veluwe, de provincie, installateurs en bouwbedrijven als Heijmans onderzoekt Vitens wat nodig is om op grote schaal waterzuinige woningen te bouwen.
,,Het project moet over een paar jaar resulteren in twee of drie wijken in Gelderland die volledig zijn uitgerust met waterzuinige woningen”, vertelt De Vries. ,,Dan moet je denken aan huizen die zijn voorzien van technologische toepassingen om regenwater en grijs water te gebruiken. We maken daarbij gebruik van onderzoek door het Rijk naar het waarborgen van de volksgezondheid. Slagen we in onze opzet, dan hebben we een voorbeeld neergezet dat in heel Nederland navolging kan krijgen.”
Bron: De Stentor
